در کویر تشنه‌لب اشکذر، آب نه فقط مایعی برای زندگی، که مسئله‌ای مقدس بود؛ و این مقدس، نیاز به نظم داشت. برای همین، مردانی از دل خاک و تجربه، نگهبان آب شدند؛ هر یک با نقش و مسئولیتی مشخص

در یک مقایسه جذاب معماری، شباهت‌های قابل توجهی میان آسیاب آبی اشکذر در ایران و حیاط‌های گودال در منطقه سانمنشیا چین مشاهده می‌شود. آسیاب آبی اشکذر، به عنوان یکی از بزرگ‌ترین آسیاب‌های ایران و یک اثر ملی، نمایانگر هنر و تاریخ غنی این منطقه است.

حسینیه باغ بالا یکی از جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی شهرستان اشکذر است که در بافت تاریخی و محله قدیمی باغ بالا واقع شده است.

در روزگار نبود برق و چراغ، شب‌های محرم در اشکذر با آتشی که بر فراز سازه‌ای به نام «کلک» افروخته می‌شد، روشن می‌گردید؛ آتشی که سوختش را کودکان و نوجوانان با جمع‌آوری هیزم از خانه‌ها و با نوای «شاخه شاخه درمنه» فراهم می‌کردند؛ سنتی شیرین و مردمی که مشارکت در عزای حسینی را با ساده‌ترین امکانات ممکن می‌ساخت.

یکی از فولکلورهای کهن و سینه‌به‌سینه نقل‌شده در میان مردم اشکذر، افسانه‌ای دل‌انگیز درباره پیدایش نام این دیار است؛ روایتی که از اشک‌های دختری به نام «زر» در دل کویر آغاز می‌شود و به تولد نام «اشکذر» می‌انجامد.

دو درب قدیمی متعلق به مسجد حاج غلام و حسینیه حاج سید اسماعیل اشکذر، که روزگاری هم‌جوار یکدیگر در خیابان طالقانی بودند، اکنون در موزه مردم‌شناسی اشکذر در کنار هم روایتگر بخشی از هویت مذهبی و فرهنگی این شهر هستند.

حاج شیخ میرزا عباس دهقانی اشکذری از نخستین جرقه‌های علاقه‌اش به لباس روحانیت می‌گوید؛ علاقه‌ای کودکانه اما عمیق، که در نخستین زیارت حرم امام رضا(ع) به دعایی ساده و صمیمی گره خورد: «امام رضا! می‌خوام آخوند بشم!»

بیش از شصت سال پیش، بانویی به نام زهرا بیگم سجادی، نخستین معلم دبستان دخترانه اشکذر، در دل کوچه‌های خاکی این شهر قدم گذاشت؛ زنی که حضور کوتاهش با خاطراتی ماندگار از ایمان، تلاش و همبستگی زنان اشکذر گره خورد.

در قلب شهر تاریخی اشکذر، حمامی قدیمی با معماری اصیل میزبان موزه مردم‌شناسی است؛ جایی که مجسمه‌ها و اشیای قدیمی، روایتی زنده از زندگی، مشاغل و آداب مردمان این دیار کویری را به تصویر می‌کشند.

در روزگاری که تهدید لشکریان شاه شجاع بر یزد سایه افکنده بود، مردی ساده‌دل از اشکذر با صداقت خود توانست جنگ و رنج را از مردمان یزد دور کند.

آسیاب تاریخی آبی اشکذر، نه‌تنها یادگاری از همت بلند علی‌نقی‌خان، حاکم فرهیختهٔ یزد، که جلوه‌ای از پیوند هنر و تاریخ است. میرزا سید محمد سحاب اصفهانی با سرودن شعری جاودان، تاریخ این کار بزرگ را در بیتی ماندگار رقم زد

قنات فیروز آباد- مجومرد از کهن ترین قنات های استان یزد است و بر اساس باورهای محلی تاریخچه آن به حمله اسکندر مقدونی به ایران باز می گردد.

فریادِ شادی از دور به گوش رسید: «آب آمد! آب آمد!» مردم، سبک‌پا به سوی جوی دویدند و به استقبال آب رفتند،عطر صلوات در محله ها پیچید.

گویی دستان نامرئی بهار، تاروپود طبیعت را با نخ‌های سرخ لاله‌های وحشی دوخته است. در روستای ییلاقی شرب‌العین شهرستان اشکذر ، زمین نفس‌های گرمش را به آسمان می‌سپارد و لاله‌ها، چون شمع‌های روشنِ دشت، قصهٔ زندگی را روایت می‌کنند. اینجا، جایی است که کویر و سبزی به هم می‌رسند و بهار با تمام شکوهش مهمانِ خاک می‌شود.

چاپارخانه همت آباد در روستای همت‌آباد شهرستان اشکذر واقع‌شده و از بناهای به جای مانده دوران زندیه است.