اشکذرنیوز: کمیسیون اروپایی کدهای عملیاتی مزاحمت جنسی را اینگونه تعریف می‌کند:

«هر نوع رفتار ناخواسته که ماهیت جنسی داشته باشد.»

مزاحمت جنسی حیطه وسیعی از رفتارهای ناخوشایند را دربر می‌گیرد که اگر بخواهیم جزئی‌تر به آن بپردازیم می‌تواند در سطوح مختلف کلامی، غیرکلامی و جسمی صورت گیرد:

نوع کلامی

1- گفتن داستان‌ها، ‌شوخی‌ها و طنزهای جنسی

2- پرسیدن سؤالاتی در مورد زندگی شخصی یا جنسی فرد

3- کنایه‌های جنسی در گفتار

4- اظهارنظر در مورد ظاهر و پوشش فرد

5- دادن پیشنهاد یا دعوت جنسی ناخواسته

6- درخواست‌های مکرر برای قرار ملاقات یا رابطه خارج از محیط کار

نوع غیرکلامی

1- نشان دادن تصاویر نامناسب جنسی

2- چشم‌چرانی، چشمک زدن

3- فرستادن و ارسال نامه و یادداشت و پیام الکترونیکی یا تصاویر جنسی

نوع جسمی

1- لمس کردن ناجور و نامناسب، نوازش کردن

2- سر راه شخص ایستادن و مانع عبور او شدن

3- برخورد جنسی به زور

انواع مزاحت جنسی

در هر محیطی بویژه در محیط‌های کاری، درمانی یا آموزشی به تناسب موقعیت دو نوع مزاحمت جنسی ممکن است اتفاق بیفتد.

1- مزاحمت جنسی در ازای چیزی

این مزاحمت نشان‌دهنده حالتی است که در آن فرد مزاحم از موضع و جایگاه بالاتری نسبت به قربانی برخوردار است و قربانی در مراتب پائین‌تری قرار دارد و شاید بتوان گفت که زیر دست او محسوب می‌شود. در این نوع از مزاحمت جنسی فرد قربانی بنابه دلایلی مثل ارتقای شغلی، وام، نمره اضافه یا رفع مشکل کاری یا درسی و… که انجام آنها منوط به همکاری فرد دارای قدرت است مورد مزاحمت قرار می‌گیرد به این شیوه که فرد مزاحم انجام این امور را مشروط به پذیرفتن پیشنهادات غیرمعقولش می‌داند و نپذیرفتن مزاحمت از طرف قربانی ممکن است محدودیت‌هایی را برای وی در پی داشته باشد.

2- مزاحمت جنسی در محیط نامناسب

نوع دوم، گونه‌ای از مزاحمت جنسی است که شامل رفتارهای ناخوشایند جنسی می‌شود و می‌تواند برحسب شدت در طیفی از رفتارهای جنسی قرار گیرد. این رفتارها می‌توانند از شوخی‌های جنسی، ارائه تصاویر نامناسب، اظهارنظر یا بحث‌های بی‌مورد و بی‌پروای جنسی تا رفتارهای آزاردهنده، خشونت‌آمیز یا تهدیدآمیز می‌تواند در نوسان باشند. در این نوع از مزاحمت جنسی مبادله‌ای در کار نیست و ارتباط مستقیمی باجایگاه اجتماعی یا حرفه‌ای فرد ندارد و در اکثر موارد دو طرف از نظر مرتبه اجتماعی و شغلی هم‌سطح هستند. فرد مزاحم با انجام چنین اعمالی قربانی را آشفته نموده و محیط ناامنی را برای وی به وجود می‌آورد و این امر موجب اختلال در فعالیت قربانی خواهد شد. البته اگر این رفتارها یک بار رخ دهد ممکن است ما آن را مزاحمت به حساب نیاوریم ولی اگر تکرار شود قطعاً در زمره مزاحمت‌ها قرار می‌گیرد.

مزاحمت جنسی در چه موقعیت‌هایی رخ می‌دهد؟

مزاحمت جنسی در مورد مکان و در مورد هر فردی ممکن است رخ دهد اما احتمال بروز آن در بعضی از موقعیت‌ها بسیار بیشتر است. سه موقعیت عمده که در بررسی‌ها مورد توجه قرار می‌گیرند عبارتند از:

محیط کار

با توجه به آمار و ارقام موجود و میزان بالای شکایت‌ها در این زمینه، می‌توان گفت که در محیط کار نسبت به محیط‌های دیگر، مزاحمت جنسی از بیشترین میزان برخوردار است.

اصولاً در هرجا که امکان رابطه دو انسان مخصوصاً از دو جنس مخالف به صورت منظم و پیوسته تداوم داشته باشد، امکان وقوع بعضی رویدادها از جمله مزاحمت جنسی وجود دارد.

کمیسیون «فرصت‌های برابر شغلی» ایالت متحده (EEOC) تعریفی از مزاحمت جنسی در محیط کار ارائه داده که به شرح زیر است: «پیشروی جنسی ناخوشایند، درخواست برای توجه جنسی و دیگر برخوردهای کلامی یا جنسی از نوع جنسی که شاید برای فرد فرصتی مانند ارتقای شغلی را فراهم کند یا دربر گیرنده تهدیدی برای از دست دادن شغل باشد»

همانطور که از این تعریف نیز استنباط می‌شود در محیط کار مزاحمت جنسی در ازای چیزی (نوع اول) بیشتر دیده می‌شود بنابراین در اغلب مشاغلی که سیستم سلسله مراتبی و طبقاتی وجود دارد و شرایط فرادستی و فرودستی حاکم است، امکان ایجاد مزاحمت جنسی نیز به مراتب افزایش خواهد یافت. البته نوع دوم مزاحمت جنسی (مزاحمت جنسی در محیط نامناسب) هم در بعضی مواقع که افراد با یکدیگر هم‌رتبه هستند رخ می‌دهد اما مزاحمت جنسی از نوع اول در محیط کار بیشتر به چشم می‌خورد.

در این نوع مزاحمت پذیرفتن پیشنهاد از سوی قربانی منافع و ترفیع موقعیت شغلی را در پی دارد و عدم پذیرش این درخواست منجر به حذف امتیازات، جریمه و یا حتی اخراج از کار می‌شود و همانطور که قبلاً نیز توضیح داده شد این ممانعت تأثیر مستقیمی بر وضعیت کاری و حرفه‌ای قربانی خواهد داشت. در واقع در این نوع از مزاحمت فرد دارای قدرت و برتری از میزان نفوذ و اقتدار خود در جهت نیل به اهداف غیرمعقولش سوءاستفاده می‌کند و قربانی در اکثر مواقع به خاطر از دست ندادن شغل یا مرتبه خود مجبور به پذیرش چنین پیشنهاداتی می‌شود.

در مزاحمت از نوع محیط نامناسب، فرد قربانی از نظر روحی و روانشناختی دچار آشفتگی و ناراحتی شده و در صورت ادامه داشتن چنین درخواست‌هایی در انجام وظایفش اختلال ایجاد خواهد شد و شاید این امر سبب کناره‌گیری او از محیط کار شود.

محیط آموزشی (مدرسه، دانشگاه و…)

دانش‌آموزان و دانشجویان به دلیل حضور در محیطی که توازن قدرت وجود ندارد و به دلیل نوعی بی‌تجربگی و ناآگاهی نسبت به این مسئله، بیشتر از گروه‌های دیگر در معرض مزاحمت قرار می‌گیرند و این مشکل در مورد دختران دانشجو و پسران دبستانی رایج‌تر است.

محیط درمانی

محیط درمانی یکی دیگر از موقعیت‌هایی است که به دلیل برقراری روابط نزدیک و صمیمی میان درمانگر و درمانجو یا پزشک و بیمار به دلیل مجوز درمانگران برای دریافت اطلاعات خصوصی و یا معاینات خاص و… ممکن است در آن زمینه مزاحمت فراهم شود.

در حیطه روانشناسی، معمولاً بعد از مدتی که از جلسات درمان می‌گذرد، یک رابطه عاطفی توأم با احترام از طرف مراجع به درمانگر شکل می‌گیرد که خود جزئی از پروسه درمانی است و تجزیه و تحلیل دقیق آن به نفع درمانجو تمام می‌شود اما گاهی اوقات ممکن است به لحاظ دخالت‌های غیرحرفه‌ای درمانگر، به رابطه‌ای تبدیل شود که نه اخلاقی است و نه چارچوبی حرفه‌ای دارد. بروز این رابطه که گاهی با عنوان انتقال متقابل مطرح می‌شود، به این معنی است که حالات احساسی و تمایلاتی از جمله تمایلات جنسی از سوی درمانگر به بیمار ایجاد می‌شود. به هر حال شروع این رابطه چه از طرف درمانگر باشد چه از طرف مراجع از نظر علمی به ضرر درمانجو می‌شود و موجب آسیب‌های روانی بیشتر می‌شود. بویژه وقتی درمانجو از این جو عاطفی خارج شود، متوجه این واقعیت می‌شود که در این فضا برای او چه رخ داده است و دچار حالتی ناخوشایند مانند احساس گناه می‌شود که ضددرمان است.

میزان شیوع مزاحمت جنسی

هم زنان و هم مردان ممکن است مورد مزاحمت جنسی قرار گیرند. اما طبق آمار موجود اکثر قربانیان را زنان تشکیل می‌دهند. در کشور ما به دلیل عدم شناخت، آگاهی و بینش کافی نسبت به این مسئله هنوز آماری در دست نیست. لذا به ذکر این آمار در کشورهای دیگر می‌پردازیم.

طبق برآورد «استروسوانسون» در سال 2000، حداقل نیمی از زنان، مزاحمت جنسی را به شکلی در زندگی شغلی یا درسی خود تجربه می‌کنند. نوع این مزاحمت‌ها بیشتر به صورت شوخی‌های جنسی است تا اجبار به رفتار جنسی.

در پژوهشی که در دانشگاه «ایلینویز» در مورد محیط‌های آموزشی صورت گرفت، مشخص شد که 4/1 درصد دختران ابتدایی، 3/37 درصد دختران دبیرستان، 18 درصد دختران سال اول دانشگاه و 11 درصد دختران سال آخر، در معرض این رفتارها قرار گرفته‌اند. در تحقیق دیگری مشخص شد که 89 درصد از شاکیان مزاحمت جنسی، زن بودند و بیشتر آنان بین سنین 39-20 سالگی قرار داشتند.

براساس یک پژوهش، دوسوم مزاحمت‌های جنسی در محیط کار را کسانی مرتکب شده‌اند که از نظر موقعیت، دارای قدرت بوده (مانند سرپرستان، مدیران و…) و بیشتر این افراد در شرکت‌های خصوصی کار می‌کرده‌اند. در تحقیقی درباره محیط دانشگاهی مشخص شد که 50 درصد دانشجویان به نوعی با مزاحمت جنسی مواجهند و بالاخره در پژوهشی که اخیراً در سال 2005 به روش زمینه‌یابی از زنان اسپانیایی صورت گرفته مشخص شده است که 15 درصد از زنان مزاحمت جنسی در محیط کار را گزارش داده‌اند.

منبع: سایت رسمی نشریه سپیده دانایی