روز قلم

روز چهاردهم تیر ماه به پیشنهاد انجمن قلم ایران و تصویب شورای فرهنگ عمومی ،بعنوان « روز قلم » در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران به ثبت رسید.

 پیشینه روز قلم

البته توجه به قلم در سرزمین ما پیشینه‌ای دیرینه دارد. سده‌ها پیش در ایران باستان، تیرگان «سیزدهم تیرماه» یکی از مهم ترین جشن‌های‌ ایران باستان بوده که آیین‌های‌ مخصوصی داشته و یکی از ان‌ها پاسداشت قلم بوده است.

یکی از دلایلی که برای این جشن ذکر شده، این است که دراین روز، هوشنگ، سلطان پیشدادی ایران، نویسندگان و کاتبان رابه رسمیت شناخت و آنان را گرامی داشت، مردم جشن گرفتند و ان جشن به یاد ارجمندی قلم بر جای ماند.

دلیل دیگری هم که برای این جشن ثبت شده، این است که به نوشته‌ی ابوریحان بیرونی، سیزدهم تیرماه، روز ستاره‌ی تیر یا عطارد است و چون عطارد، کاتب ستارگان است، میتوان سیزدهم تیرماه را روز نویسنده نامید.

پس از انقلاب نیز نویسندگان و شاعران سرشناسی چون محمدعلی سپانلو سیزدهم تیرماه را بعنوان روز قلم و نویسنده پیشنهاد دادند، تا اینکه چهاردهم تیرماه از جانب انجمن قلم بعنوان روز قلم نام‌گذاری شد. با این حال این مناسبت هنوز چندان در بین مردم و حتی اصحاب قلم و اندیشه شناخته‌شده نیست.

تاریخ نوشتن

تاریخ نوشتار، حداکثر به بیست هزار سال پیش باز میگردد و با محدود ساختن به نظام های‌ نوشتاری مدوّن، رقمی حدود شش هزار سال پیش را نشان میدهد. این ارقام و آمارها فقط تخمینی است از سوی کاوشگران علمی، در صورتی که بی شک پیشرفتی از سوی جوامع گوناگون، بدون کمک خط و زبان امکانپذیر نبوده است.

از جمله موادی که برای نوشتن بکار می رفته سنگ، چوب، پوست حیوانات، برگ درختان، استخوان، موم، ابریشم، پنبه و کاغذ را می توان نام برد. در طول تاریخ، نوشتن به دو صورت بوده است:

یک دسته خطوطی را در برمی گرفت که با استفاده از ابزارهای تیز چون سوزن، چاقو و… نوشتاری، کنده کاری می شد. دسته دیگر شامل خطوطی است که به وسیله قلم پر، قلم نی، قلم مو و… و با استفاده از جوهر بر سطح ماده نوشتاری ترسیم می‌گردید. گفتنی است نسخه برداری از نوشته ای بر سنگ یا فلز بطور منطقی، در نهایت به اختراع چاپ انجامید.

قلم چیست؟

قلم، زبان عقل و معرفت و احساس انسانها و بیان کننده اندیشه و شخصیت صاحب ان است. قلم، زبان دوم انسان هاست. هویت، چیستی و قلمرو قلم بسیار گسترده تر از ان است که در بیان بگنجد. هر گونه رشد و پیشرفت، پیروزی و آرامش و معرفت و شناخت، ریشه در قلم دارد. تمدن ها، تجربه های‌ تلخ و شیرین و علوم با نوشتن ماندگار می‌شوند.

هر کس می‌تواند قلمی را بین انگشتانش بفشرد و فرمانش دهد که بنگارد و هر انچه را از مخیله صاحب انگشت تراوش میکند، بنویسد. قلم، تخریب میکند. می سازد. واقعیت ها را آشکار می‌کند. آشکارها را نهان می‌کند. به واقع قلم، معجزه ای جاودان است.

قلم مدرن

در آغاز قرن بیستم، کسی این تردید رابه خود راه نمی داد که قلم و کاغذ را مهم ترین و مؤثرترین ابزار ذخیره سازی اطلاعات بداند؛ زیرا در ان زمان جوامع از نظر اقتصادی و فکری به جامعه های‌ کاغذ مدار تبدیل شده بود.

اما پایه های‌ این باور پس از چندی به لرزه درآمد و با ظهور رایانه، رشد سریع فناوری اطلاعات، تلویزیون، استفاده های‌ گوناگون از میکرو فیلم، میکرو فیش و ابزارهای الکتریکی، برتری بی حریف کاغذ و قلم سنتی، بطور جدی به مبارزه طلبیده شد.

همانطور که در طول تاریخ، شکل ظاهری قلم عوض می شده است، روز به روز همراه با صنعت رو به رشد نیز تغییر میکند. گرچه هنوز کتاب خانه های‌ الکترونیکی و اداره های‌ بدون کاغذ و قلم و جامعه های‌ بدون کتاب نیامده است و شاید هرگز نیاید، ولی موقعیت ابزار و مواد نوشتنی از بنیاد دگرگون شده است. این دگرگونی در ظاهر قلم ها و نوشته ها، نه تنها از ارزش قلم و صاحبان ان نمی کاهد، بلکه بدلیل انتقال لحظه ای نوشته ها، هرآینه مسئولیت و وظیفه قلم را صدچندان میکند.

جایگاه قلم در اسلام

قسم خداوند در قرآن به نام قلم، گویاترین شاهد بر شرافت و قداست ان است: «ن وَ الْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُونَ، قسم به قلم و آنچه نویسند.» در جاییکه خداوند، صاحب هستی به آفریده ای از آفریده های‌ خود قسم یاد میکند، بشر در چه جایگاهی میتواند از ارج و منزلت ان سخن براند. در اولین ارتباط وحیانی رسول خدا صلی الله علیه و آله با مبدأ هستی در غار حرا، سخن از قلم به میان می‌آید، تا جاییکه خداوند خودرا اینگونه معرفی می‌کند: «الَّذی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ، ان که با قلم آموخت.»

با سیری در زندگی پیامبر و امامان علیهم السلام می توان توجه و اهتمام عملی به نوشتن را از متن سیره آنان دریافت. این قدرشناسی به حدی بود که گاه موجب آزادی اسیران کفار می گشت. در صدر اسلام، پس از پایان برخی جنگ ها، پیامبر دستور می فرمود اسیرانی که به ده نفر از مسلمانان خواندن و نوشتن بیاموزند، آزاد شوند. این عمل در جامعه محروم از تمدن ان دوره، زیباترین و مؤثرترین پیام برای ارج نهادن به جایگاه قلم و علم بوده و هست. 

 امتیازهای قلم

«قلم» سه امتیاز دارد که در «بیان» ان‏ها را نمی‏ بینیم:

۱- باقی بودن:

سخن فرار می‏ کند و نوشته باقی است. امیر مؤمنان علی علیه‏السلام در سخن جالبی می ‏فرماید: «دانش رابا نوشتن در بند کنید» تا باقی بماند و از کفتان نرود.

۲- دقیق بودن:

بیان و سخن طبق معمولً دقیق نیست. اگر قرار بود کتابی که هزار سال پیش نوشته شده، زبانی به ما می ‏رسید ودر جایی نوشته نمی ‏شد، هیچ گاه بطور دقیق به ما نمی‏ رسید ودر واقع ما کتاب دیگری را پیش روی خود می ‏دیدیم.

۳- عمیق بودن:

مطالب نوشته عمیق و فکر شده است؛ در حالی که بطور معمول سخنان، بدون تأمل گفته می ‏شود و کم محتواست. نویسندگان گاه یک ساعت فکر می ‏کنند و یک خط می‏ نویسند، ولی در سخن نمی ‏توان ان دقت را رعایت کرد.

علامه طبرسی رحمه الله علیه دراین مورد می ‏نویسد:«بیان دو گونه است: بیان زبان و بیان قلم. بیان زبان، با گذشت زمان کهنه می ‏شود و از بین می‏ رود، ولی بیان قلم تا ابد باقی است».